Graven in ‘nullen en enen’ in Flevoland

1 geïnteresseerde

Hoewel de provincie Flevoland nog maar sinds 1986 bestaat, kan er onder de grond en in zee gegraven worden naar nederzettingen, schepen en vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog. Bovengronds zijn er monumenten uit de pionierstijd van Flevoland zoals de graansilo aan de Hogevaart in Almere, is er varend erfgoed en wordt er gewerkt aan een plaats voor poldererfgoed zoals landbouwmachines. Maar wist u dat Flevoland ook digitaal erfgoed heeft, in de vorm van floppy discs en CD-ROMs evenals (back-ups van) online bestanden en websites die dateren van het begin van het internet in Nederland?

Ill0_Erfgoed Flevoland

Digitaal erfgoed

Materieel en immaterieel erfgoed leert ons veel over het dagelijks leven in het verleden en preciseert de regionale geschiedenis. Digitaal erfgoed is tegenwoordig even belangrijk als fysiek erfgoed. Digitaal erfgoed laat het kantelpunt zien van analoog naar digitaal, zoals dat gebeurde in de jaren tachtig. Helaas is al veel van dit erfgoed verdwenen. Veel materiaal is nu ‘born-digital’, volledig digitaal gemaakt. Dit geldt met name voor de eerste internetsites, zoals die te zien waren op de pagina’s van ‘De Digitale Stad’. De geschiedenis, en zeker die van Flevoland met haar ‘new towns’ en voortvarende digitale initiatieven, kan niet goed geschreven worden zonder de oorspronkelijke digitale content.

Graafwerk in Flevoland

Digitaal graafwerk in tijdschriften, oude sites, via de Waybackmachine van The Internet Archive en krantendatabank Delpher geven een aantal aanwijzingen over vroege digitale activiteiten in de provincie Flevoland. In mijn boek Toen digitale media nog nieuw waren1 schrijf ik over de juridische uitgeverij Koninklijke Vermande in Lelystad. Zij ontwikkelden in de tweede helft van de jaren tachtig een online dienst voor ambtenaren en advocaten die gebruik wilden maken van digitale versies van de Nederlandse Grondwet, en toegang nodig hadden tot subsidiedatabanken en een milieudatabank. Daarnaast was in Almere het Nederlandse bedrijf Jacobs Company gevestigd, dat vanaf 1996 tot 2004 o.a. de online verkoop van het Financiële Dagblad verzorgde. Het bedrijf werd in 2004 opgekocht door het ANP.

In het begin van de jaren negentig kondigde internet voor het grote publiek zich aan. Dit liet Flevoland niet onberoerd. Sterker nog, in een Flevolands bos, het Larserbos bij Lelystad, werd in 1993 het zomerkamp van ‘Hack-Tic, Tijdschrift voor techno-anarchisten’ gehouden onder de titel Hacking at the End of the Universe. Van 4 tot 6 augustus waren ongeveer 500 personen aanwezig. Deze bijeenkomst bracht ‘computernerds’ en ethische hackers samen om de nieuwste trucks uit te wisselen. Het programma bestond uit workshops, lezingen, eten en feesten. Hier ontmoetten belangrijke pioniers van het digitale domein als Rop Gongrijp (Hack-Tic), Felipe Rodriques (directeur XS4ALL) en Marleen Stikker (de Balie) elkaar en het was ook daar dat het idee van De Digitale Stad (DDS) werd geboren. Deze roemruchte internetsite werd op 15 januari 1994 gelanceerd en werd de entree voor vele Nederlanders tot internet. Een boekje met agenda van het zomerkamp is hier te vinden.

DIAL, Digitaal Almere

Na de lancering van DDS schieten er ook op andere plekken digitale steden en dorpen, zelfs digitale regio’s, uit de grond. Zo ook in Almere, waar in februari 1996 een groep enthousiastelingen over een ‘Digitaal Almere’ begint te praten. Er vormt zich een stichting met een bestuur en vanaf mei 1996 worden er internetpagina’s geproduceerd. In de Waybackmachine kun je de eerste pagina van Digitaal Almere: dial.nl terugvinden. De eerste pagina kwam net voor het einde van 1996 online en een tweede in januari 1997. Ongeveer tot 1999 was Digitaal Almere een invloedrijk medium.

Flevonet

Maar buiten Almere, in de provincie, werd een ander plan met de naam Flevonet uitgedacht. De organisatie Flevonet, een bedrijf onder dezelfde naam en de provincie, kreeg 350.000 gulden van de Europese Gemeenschap en beloofde gratis internet voor alle Flevolanders. Deze digitale regio zou de steden Lelystad, Dronten, Zeewolde en Almere gaan omvatten. Via de krantendatabank Delpher is de lancering van Flevonet vast te stellen op maart 1996. Flevonet zou een geduchte concurrent moeten worden voor commerciële providers. Het doel was om meer ‘gewone mensen’ online te krijgen zodat het interessanter werd voor adverteerders Via Internet Archive is er wel een pagina van Flevonet te achterhalen. Het initiatief bleek toch niet levensvatbaar en in september 1997 ging het al snel ter ziele.

De digitale steden en digitale regio's kwamen en verdwenen weer. Ze kregen concurrentie van de dagbladen van Wegener en VNU, die ook een digitale-stadsconcept City Online uitprobeerden. Gemeenten begonnen uiteindelijk ook zelf hun domein te claimen. In 1997 stelde de gemeente Almere haar URL zeker en begon met een gemeentelijke website. Internet Archive legde vanaf februari 1998 voor het eerst een internetpagina vast. Van 1998 tot 2016 zijn er 56.048 pagina’s van Almere.nl vastgelegd.

Werk aan de winkel

Het is van belang om het digitale erfgoed te bewaren. Weliswaar doet het Internet Archive dat deels, door regelmatig van een selectie websites een scan te maken. Ook de Koninklijke Bibliotheek heeft nu een webarchief en maakt regelmatig snapshots. Het Stadsarchief van de gemeente Almere bewaart ook internetpagina’s van de gemeente, bedrijven en activiteiten. Maar het is de vraag wat er nog is bewaard aan websites van voor 2000. De snapshots van Digitaal Almere en Flevonet geven geen compleet beeld van new towns in ontwikkeling. Misschien kunnen de stadsarchieven in Flevoland de handen ineen slaan om dit digitale erfgoed zo compleet mogelijk te bewaren? Een paar suggesties:

  • van Digitaal Almere zijn een aantal pagina’s bekend en digitaal beschikbaar. Het is bekend dat er een digitaal archief van deze site van 1996 tot 1999 bestaat op harde schijf. Maar dit is (nog) niet beschikbaar voor het Almeerse Stadsarchief en Flevoland in het algemeen.
  • Flevonet is in 1997 ter ziele gegaan. De afwikkeling is moeizaam verlopen en het is onduidelijk wat er met de site is gebeurd. Dit heeft te maken met de onbekendheid om websites te archiveren en de verschillende partijen die bij de afhandeling betrokken waren.
  • Wat is er gebeurd in de gemeenten buiten Lelystad en Almere? Wanneer kwam internet op gang in Zeewolde, Dronten, Urk en Emmeloord. Zijn daar ook digitale stadsprojecten geweest; zo ja, zijn er nog digitale resten van?

Er is dus direct werk aan de winkel in Flevoland. Er zal om te beginnen een goede inventarisatie van digitale projecten vanaf 1970 tot 2000 moeten komen. Daarna kan het graafwerk beginnen!

Jak Boumans

Curator pre-internet

1 Jak Boumans: Toen digitale media nog nieuw waren – Pre-internet in de polder (1968-1998). Electronic Media Reporting; 2011. ISBN 9789078730057

Alle rechten voorbehouden

Media